به گزارش نسیم قائن ، محمود مقامی عضو شورای عالی بسیج رسانه خراسان جنوبی طی مقاله‌ای به ضرورت توجه مسؤولان و نخبگان به استفاده از انرژی‌های نو در خراسان جنوبی برای پیشرفت اقتصادی پرداخت.
چکیده:
بررسی ابعاد مختلف اقتصاد مقاومتی نشان می‌دهد که کشور ایران با بهره‌گیری از ذخایر عظیم خدادادی که دارد می‌تواند به راحتی برای کشور و مردم تولید ثروت نماید.
در هندسه اقتصاد مقاومتی یکی از اصلی‌ترین بخش‌های آن که مورد توجه کارشناسان و نخبگان دانشگاهی قرار دارد تولید علم و فناوری است.
در این مقاله قرار است به جایگاه «انرژی‌های نو» و اهمیت سرمایه‌گذاری در این بخش پرداخته شود.
همان‌طور که از اسم انرژی‌های نو پیداست ظرفیت عظیمی که در تمام این مدت یا بهتر بگوییم صدها سال در کنار ما بوده و ما هنوز نتوانسته‌ایم کشف کنیم یا بهتر از آن بهره بگیریم.
مطالعات و مقالات منتشر شده نشان می‌دهد که طی سال‌های اخیر کشورهای پیشرفته‌ی دنیا سهم بالایی از انرژی برق خودشان را از طریق نیروگاه‌های هسته‌ایی تولید می‌کنند، مسأله‌ای که اهمیت دارد بعد از انرژی هسته‌ای حرکت به سمت دیگر انرژی‌های پاک است.
کشورهای سرمایه‌دار به‌خوبی به این مهم آگاهند که سرمایه‌گذاری روی نفت و یا انرژی‌های که آلایندگی بالایی دارند، همیشگی نخواهد بود و باید به سراغ دیگر منابع انرژی دائم و تجدید پذیر رفت.
استفاده از منابع انرژی از دیر باز ذهن بشر را به خود معطوف کرده است به‌طوری که وی همواره به فکر کاربرد این انرژی‌ها در بخش‌های مختلف بوده است.
در شرایط کنونی که ذخایر فسیلی به اذعان کارشناسان تا کمتر از یک قرن در دسترس است و از طرفی دیگر توجیه پذیری اقتصادی انرژی‌های نو پرداختن به آن امری حیاتی و ضروری به نظر می‌رسد.
ایران نیز اصلی‌ترین منبع انرژی آن سوخت‌های فسیلی است و به‌واسطه آن در تمام نقاط دور و نزدیک کشور برق برای مردم محیا شده است. از این روی بهره‌گیری از ظرفیت‌های جدید که پیش‌روی ما قرار دارد لازم و ضروری است، والّا عقب‌ماندگی در این حوزه به ضرر کشور خواهد بود.
ایران در کنفرانس جهانی محیط زیست متعهد شده ۴ تا ۱۲ درصد تا سال ۲۰۲۰ گازهای آلاینده خویش را کاهش دهد و در این راستا برای جایگزینی تأمین منابع، مستلزم استفاده از انرژی‌های نو در کشور است.
ظرفیت تولید برق خورشیدی به طور متوسط از سال ۲۰۰۴ تا انتهای سال ۲۰۱۳ یک رشد حداکثری ۵۰ درصدی در دنیا داشته است. اگر چه این درصد رشد، بسیار چشمگیر است ولی سهم کشور به نسبت ظرفیت‌ها قابل قبول نیست می‌شود. بر این اساس انرژی باد پس از انرژی خورشیدی منبع عظیم برای کشور ما به حساب می‌آید.
براساس برنامه ۵ ساله ششم باید ۵هزار مگاوات برق از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید و از بخش خصوصی خریداری کنیم که مستلزم حدود ۱۵هزار میلیارد تومان سرمایه گذاری می‌باشد و این صنعت با فناوری بالا نیاز به حضور شرکت‌های دانش بنیان و ایجاد بسترهای مناسب حمایتی را دارد.
خراسان جنوبی نیز به گفته کارشناسان امر دارای دالان‌های بادی مناسبی برای ایجاد نیروگاه بادی است.
شرایط مستعد برای اجرای طرح‌های خورشیدی و همچنین بادی براساس تحقیقات به‌عمل آن میانگین سرعت باد برای به صرفه بودن تبدیل انرژی باد به برق حدود ۲۳ کیلومتر در ساعت است که این میانگین سرعت باد در برخی از کشورهای دنیا حدود ۱۶ کیلومتر در ساعت است. در این بین خراسان جنوبی به عنوان قطب منابع عظیم طبیعی از جمله تابش آفتاب، باد، زغال‌سنگ و غیره بایستی سهم قابل توجهی هم در تولید انرژی و همچنین پیشرفت اقتصادی منطقه داشته باشد. به گفته کارشناسان این حوزه، سرعت باد در برخی از مناطق خراسان جنوبی حدود ۳۳ کیلومتر در ساعت که بهترین نُرم است، می‌رسد.
در این راستا وظیفه نخبگان، مسؤولان، سرمایه‌داران و جوانان کشور است که دنبال این فناوری و فناوری‌های مشابه باشند و تلاش کنند که کشور ایران در اوج قله پیشرفت‌های علمی و اقتصادی قرار گیرد.
واژگان کلیدی: اقتصاد مقاومتی، انرژی‌های نو، کاهش اتکا به نفت
مقدمه:
با این حال انتظار جامعه از نخبگان و مسؤولان بسیار بالاست. بخشی که در این مقاله به صورت اجمالی قرار است بدان پرداخته شود، نقش انرژی‌های نو برای پیشرفت اقتصادی استان خراسان جنوبی است.
شاید نخستین سئوالی که با مطالعه پتانسیل‌های این استان به ذهن می‌رسد این است که آیا مردم این منطقه کویری می‌توانند رایگان از برق استفاده کنند؟
خراسان جنوبی سومین استان پهناور کشور است که حدود ۹۰ درصد آن کویری است که این حجم گسترده از بیابان‌ها جمعیتی بالغ بر ۷۹۰ هزار نفر را در خود جای داده است.
این استان ظرفیت‌های بی‌نظیر معدنی، کشاورزی و گردشگری دارد. اما متأسفانه در صادرات غیرنفتی استان پهناور خراسان جنوبی ز سهم پایینی برخوردار است.
یکی از منابع‌های ثروتی و منحصربه‌فردی که در این استان وجود دارد خورشید و باد می‌باشد که می‌توان از آن به عنوان “ثروت‌های فراموش شده خراسان جنوبی” یاد کرد و در صورت توجه و سرمایه‌گذاری روی این منابع عظیم خدادادی، خراسان جنوبی را به قطب اقتصادی شرق کشور تبدیل می‌کند.
خراسان جنوبی با نیروی انسانی توانمند و منابع طبیعی در خود شاخص‌های فراوانی برای رشد و پیشرفت دارد که متأسفانه هنوز که هنوز است این چرخه به‌طور کامل اجرا و بهم متصل نشده است.
* ضرورت اجرای طرح‌های اقتصاد مقاومتی
ضرورت حرکت کشور به سمت علم و فناوری و تبدیل آن به ثروت ملی(سودآوری ملی) یکی از دغدغه‌های همیشگی رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است به‌طوریکه ایشان در جمع کارگزاران نظام در سال ۸۲ به منابع عظیم کشور اشاره می‌کنند و می‌فرمایند: ما تقریباً یکصدم جمعیت دنیا را داریم؛ خاک ما هم تقریباً یکصدم سطح خشکی‌های دنیاست؛ اما سهم ما از منابع طبیعی، بسیار بیشتر از معدل سهم یکصدم ماست. در نفت، ذخایر ما برجسته است و در شمار چند کشور اول دنیا هستیم. دومین ذخیره غنی گاز در همه دنیا را ما داریم، که از سهم معدل ما خیلی بیشتر است. دو درصد معادن آهن دنیا در کشور ماست، که دو برابر سهم ماست. معادن مس ما پنج درصدِ همه مس دنیاست؛ یعنی پنج برابر سهم ماست. معادن روی و سرب ما سه و نیم درصد است، که چند برابر سهم طبیعی ما در دنیاست. خیلی از کشورها اینها را ندارند.
به برکت انقلاب اسلامی، پیشرفت‌های قابل ملاحظه‌ای در استان خراسان جنوبی اتفاق افتاده است؛ اما با بررسی گزارش‌ها و آمارهای ارائه شده از سوی مسؤولان، نشان‌دهنده این است که پیشرفت‌ها نتوانسته خلأهای فراوانی که در زندگی مردم استان وجود دارد را پُر کند؛ این بدان معنا است که ما احتیاج داریم نگاه مسؤولان و نخبگان جامعه جهادی و همراه با احیای ظرفیت‌های داخلی باشد.
نکته حائز اهمیت اینکه باید اقدامات و سرمایه‌های موجود در استان را جهت‌داد، این خط‌‌دهی نیز برای رفع محرومیت‌ها و پیشرفت استان پهناور خراسان جنوبی باشد.
* سیاست‌های نظام
تکیه بر انرژی‌های نو و تجدید پذیر همواره جزو دغدغه‌های رهبر معظم انقلاب اسلامی بوده است، به‌طوریکه ایشان در سال ۷۹ برای ابلاغ «سیاست‌های کلی نظام را در بخش‌های امنیت اقتصادی، انرژی، منابع آب، بخش معدن، منابع طبیعی و حمل و نقل به رؤسای قوای سه‌گانه» بر ایجاد تنوع در منابع انرژی کشور و استفاده از آن با رعایت مسائل زیست محیطی و تلاش برای افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر با اولویت انرژی‌های آبی و همچنین تلاش برای کسب فن‌آوری و دانش فنی انرژی‌های نو و ایجاد نیروگاه‌ها از قبیل بادی و خورشیدی و پیل‌های سوختی و زمین گرمایی در کشور”، تأکید می‌کنند.
یکی از مراکزی مهمی که نقش کلیدی در پیاده‌سازی و اجرای طرح انرژی‌های نو در کشور را دارد شرکت‌های دانش بنیان می‌باشند.
اهمیت جایگاه مراکز علمی و تحقیقات در نظر رهبر معظم انقلاب اسلامی به‌قدری مهم و حساس است که ایشان در سیاست‌های ابلاغی اقتصاد مقاومتی در سال ۹۲ در بند دوم آن تأکید می‌کنند که “پیشتازی اقتصاد دانش بنیان، پیاده‌سازی و اجرای نقشه جامع علمی کشور و ساماندهی نظام ملی نوآوری به منظور ارتقاء جایگاه جهانی کشور و افزایش سهم تولید و صادرات محصولات و خدمات دانش‌بنیان و دستیابی به رتبه اول اقتصاد دانش‌بنیان در منطقه.”
همچنین در بند ۱۳ سیاست‌های کلی برنامه ششم توسعه که سال ۹۴ از سوی معظم‌له به قوای سه‌گانه ابلاغ گردید ایشان «افزایش سهم انرژی‌های تجدیدپذیر و نوین و گسترش نیروگاه‌های پراکنده و کوچک‌مقیاس». مورد تأکید قرار دادند.
* سومین استان پهناور کشور مستعد برای سرمایه‌گذاری در بخش انرژی‌های نو
خراسان جنوبی با وجود زمینه مناسب اقلیمی و تابش آفتاب و باد در بیشتر مناطق و در اکثر فصول سال، قابلیت تولید انرژی‌های نو و پاک را دارد. در این استان به طور متوسط ساعات آفتابی به ۳ هزار و ۲۰۰ ساعت در سال و حتی بیشتر نیز می‌رسد به‌طوریکه در برخی از شهرستان‌های خراسان جنوبی از جمله طبس مقدار تابش ۴۸۱(کالری بر سانتیمتر مربع در هر روز) است این نرم مقدار تابش تقریبا در شهرستان‌های سرایان، بیرجند، قاین، بشرویه، ارسک، نهبندان نیز بین ۳۵۰تا ۴۸۱ است.
در بخش باد نیز وجود حداقل سه دالان بادی در مناطق نهبندان، آفریز، کجه و چهنوی فردوس بهترین پتانسیل برای اجرای طرح نیروگاه‌های بادی و خورشیدی در این استان است، البته بنا بر گزارش‌های دریافتی وزارت نیرو با احداث نیروگاه بادی ۱۰ مگاواتی در شهرستان نهبندان موافقت اصولی خود را اعلام کرده است و می‌طلبد پیگیری‌های جدی از سوی متولیان و مسئولان استان در این زمینه صورت بگیرد.
در تکمیل مطالب بالا باید اشاره کرد که مطالعات نشان می‌دهد که مقدار توان تولیدی سیستم‌های فتوولتائیکی معمولا بین ۲ تا ۵۰ کیلووات می‌باشد که باید گفت یک سیستم انرژی خورشیدی برای مصارف خانگی ظرفیتی حدود ۲ و یا ۳ کیلووات را دارا است که می‌تواند سالانه ۳ هزار و۶۰۰ کیلو وات ساعت برق تولید کند.
مرکز تحقیقات شرق آمریکا در سال ۲۰۰۸ اعلام کرد که این میزان انرژی تولید شده در سیستم های فتوولتائیکی خانگی سبب صرفه‌جویی در مصرف سوخت به میزان ۴٫۳ تن زغال‌سنگ در سال می‌شود و از نشر آلودگی و گازهای آلاینده جلوگیری می‌کند.
بررسی‌ها نشان می‌دهد در دهه ۸۰ و ۹۰ استان‌های زیادی در کشور کارهای زیربنایی مهمی را در زمینه انرژی‌های نو(بادی و خورشیدی) انجام داده‌اند که خراسان جنوبی به‌رغم ظرفیت‌های بسیار بالا در هر دو حوزه هنوز در این راستا اقدام و فعالیتی اساسی نداشته است، به‌طوریکه هم‌اینک نیروگاه بادی ۱۰۰ مگاواتی منجیل در استان گیلان، ۲۸ مگاواتی بادی بینالود در استان خراسان رضوی از سوی مسئولان دنبال شده است.
هم اکنون پتانسیل تولیدات بادی ۱۵هزار مگاوات است که باید به ۴۰۰ هزار مگاوات برسد و کشور پتانسیل ۶۰ هزار مگاوات تولید برق را دارد که متأسفانه الان فقط ۲۵۰ مگاوات انرژی نو داریم.
گستردگی و پهناور بودن خراسان جنوبی و همچنین اقلیم گرم و خشک استان، سبب شده تا علاوه بر هدر رفت انرژی برق هزینه‌های زیادی برای نگهداری و همچنین انتقال خطوط به روستاها و مناطق صعب‌العبور انجام شود.
در حال حاضر خراسان جنوبی از دید مسؤولان کشوری به عنوانی غیر اقتصادی مطرح است و این در صورتی‌است که اگر این استان از ذخایر نفت و گاز برخوردار نیست، خوشبختانه پتانسیل‌های طبیعی از جمله انرژی‌های لایزال خورشیدی و بادی در سطح استان به وفور یافت می‌شود که می‌تواند انرژی مادام‌العمری را به مملکت هدیه دهد و ظرفیتی برای پیشرفت اقتصادی استان را فراهم آورد.
* انرژی‌های نو مانع هدر رفت آب در مناطق گرم و خشک
«آب مایه حیات است»، جمله‌ای که با شنیدن آن معنای مصرف بهینه از آب را در خراسان جنوبی بیش از هر نقطه‌ای از کشور درک می‌کنیم.
خراسان جنوبی در حال حاضر وارد هجدهمین سال خشکسالی شده است و به‌گفته مسؤولان تاکنون ۴۴ روستای خراسان جنوبی خالی از سکنه شد.
هم‌اکنون نیز بیش از ۵۰۰ روستای استان به‌وسیله تانکر آبرسانی می‌شود و در برخی از روستاها فقط با همین حداقل یارانه یا کمک‌های نهادهای حمایتی زندگی می‌کنند و چرخ کشاورزی و اشتغال به‌طور کامل از بین رفته است.
هدر رفت آب در بخش‌های مختلف از جمله کشاورزی و شهری بالاست و این استان را با بحران جدی مواجه ساخته است.
در بررسی‌هایی که پیرامون نقش انرژی‌های نو در ایجاد اشتغال در مناطق مختلف انجام شد، نشان می‌دهد که اگر به‌درستی ظرفیت‌های پیش‌روی ما به‌کار گرفته شود رونق اقتصادی در گوشه گوشه استان رقم می‌خورد.
احداث توربین‌های بادی کوچک و پانل‌های خورشیدی در مزارع کشاورزان بستر خوبی برای جلوگیری از مهاجرت بی‌رویه آنها به شهرها و استان‌های برخوردار است به‌طوریکه با تولید برق پاک، مازاد مصرفشان را به اداره برق بفروشند.
البته دولت هم باید بسترهای حمایتی، تشویقی و تسهیلات لازم براساس درآمدهای فعلی روستائیان و مناطق کم‌بضاعت را فراهم کند.
در ادامه مطالعات و تحقیقات پیرامون توجه به ظرفیت‌های انرژی پاک در خراسان جنوبی یکی از کارشناسان حوزه مدیریت بحران استان معتقد بود که خراسان جنوبی ظرفیت‌ها و منابع زیادی برای تولید برق دارد.
وی معتقد است که به جای هدر رفت آب در مصارف خانگی از جمله فصل تابستان(سرمایش منازل- کولرهای آبی) دولت سیاست کاهش نرخ تعرفه برق را اعمال می‌کرد و به‌جای استفاده از کولر آبی که در فصل تابستان حدود ۳۰۰ لیتر آب در روز مصرف می‌کند، مردم را تشویق به استفاده از کولرهای گازی می‌کردیم.
این کارشناس تأکید فراوانی داشت که تولید برق کار دشواری در خراسان جنوبی نیست بلکه تأمین آب بسیار سخت خواهد بود.
در بررسی‌هایی که در حوزه انرژی‌های نو انجام دادم، برخی از کشورهای خارجی که شرایط مساعد تابش و همچنین بادهای مناسبی دارند سرمایه‌گذاری زیادی در بخش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر شده است و به تعبیری روان‌تر هزینه برق برای مردم رایگان است.
* انرژی‌های نو ظرفیت صادراتی
خراسان جنوبی دارای ۴۶۰ کیلومتر مرز مشترک با کشور افغانستان و از بالاترین ظرفیت امنیتی در این منطقه برخودار است. طی این سال‌ها یکی از درخواست‌های اصلی این کشور تأمین برق از سوی ایران است که می‌تواند ارزآوری خوبی برای کشور به همراه داشته باشد.
لزوم توجه و سرمایه‌گذاری جدی در حوزه انرژی‌های نو(بادی و خورشیدی) می‌تواند این بستر را برای رشد و پیشرفت اقتصادی خراسان جنوبی در حوزه صادرات برق به کشور افغانستان که نیاز فراوانی دارد، فراهم آورد.
شکی نیست که در صورت حمایت از سرمایه‌داران و بخش‌خصوصی و بهره‌برداری از نیروگاه‌های خورشید و بادی علاوه بر تولید برق ارزان قیمت اگر نگوییم رایگان برای مردم منطقه، انتقال و صادرات آن به کشورهای همسایه ارزش افزوده و ارزآوری قابل توجهی را به ارمغان خواهد داشت.
از جمله ظرفیت‌های دیگری که در خراسان جنوبی برای حمایت و پشتیبانی از طرح‌های حوزه انرژی‌های نو وجود دارد، منطقه ویژه اقتصادی بیرجند است.
ایجاد کارخانجات و مراکز تولید توربین‌های بادی و پانل‌های خورشیدی و تجهیزات جانبی آن در منطقه ویژه اقتصادی بیرجند می‌تواند علاوه بر اینکه به چرخه اقتصادی استان کمک مضاعفی نماید، با بهره‌گیری از معافیت‌هایی که در بستر آن وجود دارد در امر صادرات نیز ورود کرد.
* انرژی‌های نو و ظرفیت اشتغالزایی
در مطالب پیش‌تر به این موضوع به صورت گذرا اشاره شد که بیکاری، رکود اقتصادی و همچنین نبود فرصت‌های شغلی پایدار به مسأله اصلی و کلیدی استان خراسان جنوبی تبدیل شده است.
خشکسالی، بحران آب، تعطیلی صنایع و رکود اقتصادی سبب شده تا بخش زیادی از جوانان از روستاها به شهرها و از طرفی جمع قابل توجهی از نخبگان و نیروی انسانی متخصص به دیگر استان‌های کشور مهاجرت کنند.
بنابراین توجه به ظرفیت‌های اقتصاد مقاومتی در خراسان جنوبی بیش از هر نقطه‌ای در کشور حائز اهمیت است.
در تحقیقاتی که برای انرژی‌های نو و پتانسیل آن برای رونق اقتصادی خراسان جنوبی انجام گرفت، حمایت از این بخش می‌تواند آثار مطلوب زیر را به همراه داشته باشد:
۱-افزایش تولید برق در استان و کاهش هزینه‌های مصرفی برق مردم بویژه در بخش صنعت
۲-ایجاد اشتغال برای نخبگان، جوانان جویای کار
۳-تبدیل شدن مناطق مستعد روستایی و شهری به مرکز اقتصادی و جلوگیری از مهاجرت مردم
۴-ارتقای امنیت در مناطق مرزی
۵-افزایش صادرات برق توسط دولت یا بخش خصوصی
۶-ایجاد کارخانجات تولید تجهیزات و فناوری‌های مرتبط با انرژی‌های خورشیدی و بادی و جلوگیری از خروج ارز
۷-جذب سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی
۸-حمایت از شرکت‌های دانش بنیان
۹-ایجاد مراکز آموزش عالی مرتبط با با انرژی‌های خورشیدی و بادی
۱۰-صرفه‌جویی در هزینه‌های عمومی کشور
۱۱-ایجاد مرکز گردشگری در قالب بازدید از مزارع بزرگ برق بادی و خورشیدی
۱۲-کاهش واردات و رونق تولید داخلی
۱۳-خرید تضمینی تولید برق
* نتیجه‌گیری
به نظر می‌آید در صورت توجه دولت به این بخش، زمینه رشد و شکوفایی استان رقم خواهد خورد و این میسر نخواهد بود مگر اینکه روحیه جهادی و همچنین باور به ظرفیت‌ها توان داخلی در مدیران ایجاد شود.
هدف از این مقاله تأکید بر استفاده از انرژی‌های پاک برای اقتصاد مقاومتی در خراسان جنوبی است، به‌همین دلیل، اگر توجه لازم در این زمینه صورت بگیرد و سیاست‌های تشویقی ویژه برای بخش خصوصی انجام شود به یقین امکان جذب سرمایه‌گذار، افزایش اشتغال، صادرات برق و کاهش هزینه‌های مصرفی مردم را فراهم خواهد کرد.
انتظار می‌رود متولیان ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی در خراسان جنوبی با توجه به ظرفیت‌های نیروی انسانی متخصص و کارآمد، مراکز علمی و تحقیقاتی، شرکت‌های دانش بنیان و بنیاد نخبگان زمینه جذب سرمایه‌گذاران در این حوزه را به سرعت دنبال کنند.
* منابع:
*مجله اقتصاد انرژی شماره ۱۳۱-۱۳۲ مهر و آبان ماه ۱۳۸۹٫
*مقاله ارزیابی و تحلیل اثرات انرژی بادی در خراسان رضوی- گناباد – لیلا ثابت دیزاوندی-سمانه رزم علیرضا خسروی.
*مقالات نخستین کنفرانس انرژی بادی ایران مهرماه ۹۱ – لاله محمدی فر، گئورک قره پتیان، سید حسین حسینیان و محمدجواد سنجری.
*مقاله پتانسیل سنجی نصب توربین باد در استان خراسان جنوبی(نهبندان) – مهدی جهانگیری، رسول کلباسی و احمد صداقت.
فارس
